سؤال: چگونه قول رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم که می فرماید "أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَكُمْ حَتَّى تَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ"  با قول خداوند متعال "لا اکراه فی الدین" قابل جمع است؟

جواب: یک جواب این است که کلام پیامبر(ص) را  به صورت محارب حمل کنیم یعنی آنهایی که حمله می کنند و محاربند، طبیعی است که در این صورت باید از قوه قهریه استفاده کرد "وقاتلوهم حتی لاتکونوا فتنه و یکون الدین کله لله"  اصلاً این آیه صریحتر است پس مربوط به محارب است و کسانی که می خواهند به اسلام حمله کنند از قبیل جنگ بدر، احد و احزاب و اما "لااکراه فی الدین" در غیر مورد محارب است.

یک جمع هم این است که مطلق باشد یعنی لا اکراه فی الدین آن است که ما مجبور نمی کنیم شما مسلمان بشوید "قد تبیّن الرشد من الغیّ" راه ما راه ارشاد است مسلمان بشوید یا نشوید ولی این هم هست ما ارشادهایمان را می کنیم اما سه راه برای شما می گذاریم یا مسلمان بشوید یا جنگ یا جزیه، متعیناً مجبور نیستید مسلمان بشوید بلکه مجموعاً سه راه دارید. پس کلام رسول الله صلی الله علیه و آله و سلّم به عنوان یک فرد از افراد تخییری است.

جمع دیگر آن است که "لا اکراه فی الدین" یعنی ایمان اختیاری و لکن یکی از راههای ایجاد ایمان اختیاری غلبه و سلطه است وقتی با سلطه سخن اسلام به گوش مردم رسید و حق را شنیدند بسیاری از آنها با جان و دل می پذیرند و از روی  اختیار ایمان می آورند اگر این غلبه نباشد شرایط برای وصول حق به گوش مردم حاصل نخواهد شد و مقدمه ایمان اختیاری مهیا نخواهد شد. پس جنگ با ایمان اختیاری منافاتی ندارد معنا اینگونه می شود: إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَكُمْ حَتَّى تَشْهَدُوا أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّي مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ و تُسلِموُا عَن إختیارٍ وَ بِواسِطَة وصُولِ الحَقِّ إلَیکُم. البته طبیعی است در این بین برخی هم عناد دارند و نمی پذیرند و در مقاتله کشته می شوند  یا راه خود را ادامه می دهند و یا اگر هم از روی اجبار تسلیم شدند عیبی ندارد مهم آن است که غالب افراد عن اختیارٍ ایمان آوردند.

جمع دیگر آن است که مأمور شدن پیامبرصلی الله علیه و آله و سلّم به جنگ به هدف اسلام ظاهری و رفع فتنه است و با هدف "لا اکراه فی الدین" که برای ایمان قلبی است تفاوت دارد و لذا در ادامه حدیث حضرت صلی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند "فَإِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِكَ حَقَنْتُمْ‏ بِهَا أَمْوَالكُمْ وَ دِمَاءکُمْ إِلَّا بِحَقِّهَا وَ كَانَ حِسَابُكُمْ عَلَى اللَّه‏" یعنی نتیجه این قتال، اسلام فقهی و ظاهری است کما اینکه در آیۀ شریفه می فرماید"وَ قاتِلُوهُم حَتّی لاتَکُونُوا فِتنَة وَ یَکُونُ الدّینُ کُلُّهُ لِلّه" جنگ به هدف رفع فتنه و غلبه اسلام(وَ یَکُونُ الدّینُ کُلُّه لله) و در مورد هدف آیه "لا اکراه فی الدین" ایمان قلبی است همانگونه که در آیه دیگر می فرماید"افانت تُکرِهُ النّاسَ حَتی یَکُونُوا مُؤمِنینَ"

سؤال: مقصود از شهادتین چیست با توجه به اینکه برخی می گویند شهادتین در حقیقت از سه شهادت تشکیل شده است؛ شهادت به الوهیت، شهادت به وحدانیت و شهادت به رسالت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم؟

جواب: انبیاء عظام علیهم السلام آمدند تا مردم را به یک نقطۀ مشترک و توحید و به "الله" که مستجمع جمیع صفات جلال و جمال است دعوت کنند و اما پرستش یک امر مشترک بوده است و لذا مراد از شهادتین، شهادت به وحدانیت خدا و رسالت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است. البته نمی توان عنوان شهادت ثالثه را قرینه بر آن دانست که مقصود حقیقی از شهادتین همان معنای ظاهری آن است زیرا توجیه می شود که تثنیه به اعتبار دو عبارت لااله الا الله و محمد رسول الله است نه به اعتبار معنای حاقّی آن.

سؤال:آیه شریفه و الله خلقکم و ماتعملون و همچنین آیات دیگر از جمله آیه شریفه وما تشاوون الا ان یشاء الله چگونه با اختیار انسان سازگار است؟

جواب: در مورد آیه شریفه والله خلقکم و ماتعملون اگر مراد از "ما"، ذات باشد که جواب واضح است و ما تعملون یعنی و ماتعملون من الاصنام آنچه از بتها که برای پرستیدن ساخته اید. براین اساس خداوند متعال می فرماید همینهایی را که شما با دست خود ساخته اید و می پرستید مخلوق من است که نه دفع ضرر می کند و نه جلب منفعت. خداوند شما را و بتهایی را که با دست خود ساخته اید خلق کرده است و همه اینها را که سجده و پرستش می کنید مخلوق اوست پس به درگاه خالق واقعی روی آورید. قرینه بر این معنا عبارت قبل از آن است که می فرماید: "اتعبدون ماتنحتون" و "ما" در این عبارت یعنی اصنام. و اما اگر مصدریه باشد یعنی والله خلقکم و عملکم و اعمالکم یعنی اینکه خداوند شما و اعمالتان را خلق کرده است باز این هم پاسخش واضح است هم از این جهت که وقتی ما با ادله قطعیه و نصوص ثابت کردیم که آدمی مختار است در این صورت هر دلیلی را که ابهام داشته باشد اگر آیه قرآن و سنت قطعیه است تأویل می کنیم و اگر سنت غیر قطعی است که تأویل و یا طرح می شود. آیا ممکن است انسان مجبور باشد بعد خداوند بگوید یا حسرة علی العباد مایأتیهم من رسول الاکانوا به یستهزءون؟ هیچ عملی تحت اختیار انسان نباشد بعد خداوند بر بندگان حسرت بخورد و اظهار تأسف کند؟! آیه دیگر: أَلَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّنْ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَیْهِمْ لاَ یَرْجِعُون می شود خداوند عادل و حکیم  انسانِ مجبور را در هلاکت قرار دهد؟! پس هر چه خلاف این بود و اغلاق داشت باید توجیه و تأویل شود. والله خلقکم و ماتعملون یعنی شما را خلق کرد به این کیفیت که شما را به وصف اختیار در اعمالتان خلق کرد و اختیار به معنای سببیت مستقل در برابر خداوند نیست تا با اتصاف افعال به خداوند منافات داشته باشد. اگر قدرت و اراده ای هم برای انسان هست افاضه پروردگار به اوست. پس افعال عباد نیز منتسب به خداست و او به تعبیری فاعل بالتسخیر است . آیه شریفه وماتشاوون الاان یشاء الله نیز با این مبنا تبیین می شود. هر چه را ما خواستیم خدا آن را خواسته است هر کسی هر چیز را خواست به اراده خودش خدا همان را می خواهد.:مَن كَانَ یُرِیدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِیهَا مَا نَشَآءُ لِمَن نُّرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاَهَا مَذْمُوماً مَّدْحُوراً وَمَنْ أَرَادَ الْأَخِرَةَ وَسَعَى‏ لَهَا سَعْیَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ كَانَ سَعْیُهُم مَّشْكُوراً علاوه بر اینکه از بطن دو تعبیر "ما تعملون" و "ما تشاءون" ردّ کسانی که قائل به جبر هستند نیز فهمیده می شود زیرا عنوان مشیت و خواست و اتصاف عمل به فرد از عناصر عمل قصدی است اگر اینگونه که بیان شد توجیه نشود باید بگوییم آیه قرآن هم –نعوذبالله- تناقض دارد از یک طرف عمل، مخلوق اوست و از طرف دیگر فعل به شخص نسبت داده شده است و هکذا آیه مشیت. پس باید در این امور دقت کرد.

سؤال:«حبّ علی بن ابیطالب حسنة لا یضرّ معها سیّئة» یعنی چه؟

جواب: این روایت در کتب خاصه و عامه بیان شده است،از جمله: انس بن مالک از رسول الله صلی الله علیه و آله  نقل می کند:«حُبُّ عَلیّ حَسَنَة لایَضُرُّ مَعَها سَیِّئَةٌ وَ بُغْضُ علیِّ سَیِّئةٌ لاتَنْفَعُ مَعَها حَسَنَةُ»(فضائل شاذان بن جبرئیل: 96؛ بحارالانوار 39/248ح10 مناقب خوارزمی: 76 ح 56؛ینابیع الموده قندوزی:1/375)

در معنای این روایت باید گفت: [مراد از ضرر منفی (لایضر معها) که در روایت آمده ، ضرر حقیقی و کامل است که عبارت است از خلود در آتش جهنم و با محبت امیرالمومنین علیه السلام چنین ضرری وجود ندارد پس] با توجه به فقره دوم روایت، همانطور که برای مبغض علی مقتضی برای تأثیر حسنه نیست و در نهایت به خیر نمی انجامد و به تعبیری هر کار بکند آب در هاون کوبیدن است، با محبت واقعی امیرالمؤمنین علیه السلام نیز  مقتضی تأثیر سیئه وجود ندارد. به این معنا که در پایان کار و در نهایتِ امر، محبت کار خود را خواهد کرد یا در این دنیا به اینکه هرچقدر هم معصیت کرده باشد- به شرط بقاء محبّت - توفیق توبه را پیدا می کند.در روایتی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به عمویشان عباس می فرماید: ... ای عمو! اگر تمام اهل آسمانها و زمین بغض و دشمنی علی‌علیه السلام را داشته باشند، خداوند تمام آنها را هلاک می کند و اگر تمام کفار محبّت علی علیه السلام را داشته باشند، خداوند به خاطر این محبتشان به ایشان عاقبت نیکو می دهد به اینکه توفیق ایمان آوردن را نصیب آنها می کند و سپس آنها را به رحمتش وارد بهشت می کند.(تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام: 20؛ بحارالانوار: 39/26) و یا در آخرت به اینکه وارد دوزخ نخواهد شد. چرا که آن وجود مقدس بر طبق روایات، قسیم الجنة و النار است.(عیون اخبارالرضا علیه السلام :1/30ح9 بحارالانوار :42/44ح16)، آن بزرگوار بر پل صراط ایستاده و محبان خود را از غیرشان جدا می نماید. چنانکه در خطبه ای که از آن حضرت رسیده چنین می فرماید : «معاشر الناس ... من تقسیم کنندۀ بهشت و جهنم هستم... در روز قیامت به جهنم می گویم: این (شخص) برای من است و این برای تو تا اینکه تمام شیعیانم از صراط مانند برق با سرعت می گذرند...»(الیقین ابن طاووس 257؛ بحارالانوار 41/235)

همچنین در روایتی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: «حب علی ایمان و بغضه کفر»(خصال صدوق:496ح5 ؛ بحارالانوار:40/26)؛ [محبت امیر المومنین علیه السلام ایمان و بغض و دشمنی او کفر است. پس کسی که محبت آن حضرت را ندارد، ایمان هم ندارد و کسی که ایمان ندارد، حسنه و اعمال صالح او برای او نفعی نخواهد داشت.] به هر حال برای محب علی علیه السلام عاقبت به شری نیست.

 جابربن عبدالله انصاری در روز اربعین بعد از آنکه سیدالشهدا علیه السلام را زیارت کرد، هنگام برگشتن در بین راه به همراه خود عطیه وصیتی فرمود که در آن وصیت چنین آمده: «محبّ و دوستدار آل محمّد علیهم السلام را دوست بدار و دشمن شان را دشمن، هر چند که روزها روزه و شبها به عبادت مشغول باشد.« وارفق بمحب محمد و آل محمد»؛ به محبّ محمد و آل محمد با رفق و نرمی رفتار کن ، پس به درستی که اگر یک پایت به واسطۀ کثرت گناهانت بلغزد، پای دیگرت به واسطۀ محبّت ایشان پایدار و استوار خواهد ماند...»(بشارة المصطفی طبری: 125؛ بحارالانوار: 65/131)

و لکن باید مراقبت نمود تا این فضیلت از دست نرود و خدای ناکرده حالت نفسانی دیگری جایگزین آن نشود. باید تلاش نمود تا قلب جایگاه این محبت باشد و روز به روز افزون شود تا کم کم مورد این آیه شود که: «اولئک یبدّل الله سیئاتهم حسنات»(فرقان :70:«ایشان کسانی هستند که خداوند گناهانشان را به حسنات تبدیل می کند»).و اصولاً این محبت بر طبق روایات، تقوای حقیقی است [زیرا که در معنای تقوی گفته شده:«هو ما یحرز من النار»؛ تقوا چیزی است که انسان را از آتش جهنم بلاشک حفظ می کند و آنچه که انسان را از آتش جهنم حفظ می کند، محبّت علی بن ابیطالب علیه السلام است. پس محبّت آن حضرت تقوای حقیقی است] که بالذات مانع از این می شود که انسان معصیت کند و در ظلمت گناه گرفتار شود، در غیر این صورت با ادامۀ معصیت، حسنات مؤثر در ذهاب سیئات نیستند و کم کم محبت زائل می شود(در روایتی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم رسیده، خطاب به مردم می فرماید : «ای بندگان خدا ، حذر کنید از ارتکاب گناهان و سبک شمردن آنها ، پس به درستی که گناهان باعث خذلان صاحبش می شود(خداوند او را به خودش واگذار می کند )به حدی می رسد که ولایت وصیّ رسول خدا صلی الله علیه و آله  و نبوت پیامبر را ردّ می کند و پیوسته چنین است تا به جایی می رسد که توحید و یکتاپرستی خدا را هم ردّ می کند و ملحد در دین می شود»تفسیر امام حسن عسکری علیه السلام :264ح 132؛ بحارالانوار:70/360ح83) و برعکس، با توقف در ادامۀ معاصی و با وجود آن عامل رئیسی، این حسنات است که باعث زوال معاصی و محو آن می شود.

 سؤال: باسلام و عرض ادب. بعضاً راجع به دعاي ندبه تشكيك مي كنند كه مأثور ازجانب معصوم عليه السلام نيست. نظرحضرتعالي راجع به اين موضوع چيست؟

 جواب: بسمه تعالي تعبير واضح علامه مجلسي در زادالمعاد به اعتبار سند آن و نقل بزوفري استاد شيخ مفيد در اعتبار اين دعا كه مشتمل بر مضامين عاليه است كفايت مي كند و اشكالي كه به نقل بزوفري طرح كرده اند مسموع نيست.

 سؤال: آیا اعتقاد به ولادت حضرت علی علیه السلام در کعبه اختصاصی شیعه است یا اهل سنت هم به آن معتقدند؟ 

 جواب: بسمه تعالی. این امر اختصاص به شیعه ندارد بلکه کراراً در کتب اهل سنت ورود فاطمه بنت اسد سلام الله علیها به کعبه و وضع حمل ایشان در جوف کعبه نقل شده وحتی ادعای تواتر شده است. از جمله حاکم در مستدرک می گوید: «فقد تواترت الاخبار انّ فاطمه بنت اسد ولدت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام فی جوف الکعبة»  و حتی گفته‌اند: غیر از امیرالمومنین علیه السلام کسی این فضیلت را ندارد و این فضیلت اختصاصی آن حضرت است. از جمله حافظ گنجی شافعی در کفایه از طریق ابن نجار از حاکم نیشابوری حکایت می کند: «ولد امیرالمومنین علی بن ابی طالب بمکة فی بیت الله الحرام ... ولم یولد قبله ولابعده مولود فی بیت الله‌الحرام سواه اکراماً له بذلک، و اجلالا لمحلّه فی التعظیم»(به نقل از الغدیر:6/22)وهکذا نقلهایی دیگر که شاهد براین مدّعاست.(مسعودی در مروج الذهب می نویسد: «... و کان مولده فی الکعبة» مروج الذهب:2/583؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمة می گوید:«ولد علی علیه السلام  بمکه المشرفة بداخل البیت الحرام... و لم یولد فی البیت الحرام قبله احد سواه »الفصول المهمة:1/171؛ شهاب الدین سید محمود آلوسی در شرح قصیده عینیة می نویسد: «... وکون الامیر کرّم الله وجهه ولد فی البیت امر مشهور فی الدنیا و ذکر فی کتب الفریقین السنة و الشیعة»؛ محمد بن یوسف زرندی حنفی می نویسد: «...ادخلها ابوطالب الکعبة بعد العشاة  فولدت فیها علی بن ابی طالب ...» نظم دررالسمطین:80و ...)

 سؤال:چه کنیم برای نماز صبح بیدار شویم و توفیق سلب نشود و چه اذکار و اورادی را توصیه می فرمائید؟

جواب: توصيه خاصي نيست الا اينكه زود بخوابد، پرخوری نکند که موجب نزدیک شدن شیطان به انسان است، از محرمات اجتناب کند، نسبت به اهمیت نماز و آثار آن معرفت پیدا کند، آیه آخر سوره کهف را بخواند.

سؤال: آیا اهل سنت ادعا دارند که پیامبر در نمازهای خود آمین می گفتند یا اینکه از بدعتهای حسن بعد از پیامبر (ص) می دانند؟

جواب: آنها بر طبق برخی روایات ادعا می کنند که پیامبر هم امر به آمین کرده اند و هم خود آن حضرت در نماز آمین می گفتند مانند روایت ابوهریره از پیامبرص اذا امن الامام فامنوا...قال ابن شهاب: و کان رسول الله ص یقول آمین(صحیح بخاری:1/190). ولکن تمامی آن روایات از جهت سند ضعیف و غیر قابل اعتماد است از جمله روایات ابی هریره که خود متهم است.

 واما بنابر عقیده شیعه آمین از ابتدا جزء نماز نبوده است و بر این امر ادعای اجماع شده است(جواهر الکلام:10/2)و در روایتی امام صادق علیه السلام می فرمایند: اذا کنت خلف امام ، فقرأ الحمد و فرغ من قرائتها، فقل انت الحمدللّه ربّ العالمین،ولاتقل آمین(وسائل الشیعه:باب17ازابواب القرائة فی الصلاة،ح1) که از این روایت سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نیز به دست می آید.

سؤال: امام حسین علیه السلام عصر تاسوعا برادرشان حضرت عباسعلیه السلام را طلبیدند و از او خواستند که از دشمن مهلت بگیرد و فرمودند من نماز و استغفار و عبادت و تلاوت قرآن را دوست دارم.با توجه به اینکه لقائی بالاتر از شهادت و لقاء مستقیم با پروردگار نیست، حتی تا آنجا که شب عاشورا پرده­ها را کنار زدند و به یارانشان بهشت عدن را نشان دادند؛ دیگر چه نیازی بود که حضرت مهلت بگیرند و مشغول عبادت شوند به منظور لقاء پروردگار و انس با حضرت حق؟

جواب:همین­که مشغول عبادت و نماز و تلاوت قرآن شوند، موجب ارتقاء مقام است. اتفاقاً برعکس آنچه که در سؤال گفته شد، باید بگوئیم نماز، خصوصاً آن نمازی که قبل از شهادت اقامه شود به مراتب موجب ترفیع و ارتقاء مقام است ولذا در هر شرایط نباید آن را از دست داد؛ کما اینکه نمازی را که ظهر عاشورا به آن وصف اقامه کردند به مراتب فضیلتش به منظور ترفیع مرتبت و جایگاه عند الله از تمام عبادات بیشتر و برتر بوده است.

سؤال: آیا این درست است که بسیاری از افراد نسبت به حضرت علی علیه السلام که نفس پیغمبرصلی الله علیه و آله و سلم بوده، دشمنی داشتند؟ اگر بوده، علت چیست؟                                       

جواب: یک عده بغض و دشمنی شان به خاطر حسادت بود ، چنانکه خداوند می فرماید : { أم یحسدون الناس علی ما آتاهم من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الکتاب والحکمة و آتیناهم ملکاً عظیماً }و یک عده به خاطر این بود که آن بزرگوار  اکابر آنها را در جنگ حنین و احد کشته بود، لذا روز عاشورا امام حسین علیه السلام در مقابل سپاه عمر سعد ایستاده و فرمود : به خاطر چه چیزی برای کشتن من به اینجا آمده اید ؟ آیا حقّی را ضایع کرده ام و یا چیزی از شریعت را تغییر داده ام ؟ سپاه عمر سعد در جواب گفتند : « نقتلک بغضاً لابیک و مافعل بأشیا خنا یوم بدر و حنین »؛ به خاطر کینه ای که با پدرت داریم با تو می جنگیم ، او در جنگ بدر و حنین با بزرگان و پدران ما جنگیده است .

یزید هم در مجلس هنگامی که سر مطهّر ابی عبدالله علیه السلام را برایش آوردند ، این اشعار را می خواند :

لیت أشیاخی ببدر شهدوا                      جزع الخزرج من وقع الأمل

و علت همة این بغض و دشمنی ها  این است که آنها منافق بودند و ایمان به معاد و رسالت نداشتند . لذا خود امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:« لا یبغضنی الا منافق » و رسول خدا 9 نیز فرمود : « لایحبک الاّ مؤمن تقی ، ولا یبغضک إلا منافق شقی».

و یک عده از آنها هم در تکوّنشان خدشه بوده. البته برخی قضایا در تاریخ هست که بغض و کینة‌ افراد را نسبت به امیرالمؤمنین 7نشان می دهد و لکن اکثر این موارد از نوع عداوت و بغض دستة اول نیست. چنانکه نمی­توان گفت بسیاری از افراد این عداوت را داشته­اند. چه بسا افرادی هم که در عصر آن حضرت بودند و وجودشان از محبت ایشان لبریز بود اما دچار تردیدهای ناشی از تبلیغات منفی شده بودند که موارد آن در تاریخ فراوان است.

سؤال: در دعای ماه رجب(یا من ارجوه...) از چه بخشی از دعا دست به محاسن گرفته می شود؟

جواب: از ابتدای دعا دست گرفتن به محاسن وارد است چرا که بر طبق متن منقول تعبیر این است: راوی می گوید امام علیه السلام محاسن خود را با دست چپ گرفت و این دعا را یعنی "یا من ارجوه..." را با حالت بکاء خواند آنگاه فرمود: یاذالجلال والاکرام تا آخر.