خطابۀ غدیر نماد عظمت امیر مؤمنان علی(صلوات الله علیه)                                                             آیة الله العظمی الهی

اهمیّت حجّة الوداع

رسول خدا صلی الله علیه و آله در حَجَّة الوداع که آخرین حج آن حضرت بود و خود می فرمودند:«شاید بعد از این من را در بین خود نبینید»[1]، کارهای مهمی انجام دادند. از جملۀ کارها که بسیار شاخص بود بیان احکام شرعیِ «حج تَمَتُّع» بود. چون تا آن زمان، حج تَمَتُّع از طرف حق تعالی تشریع نشده بود و مردم مُکلَّف به انجام حجِّ قِرانو اِفراد بودند. رسول خدا صلی الله علیه وآله در این سفر، حج تَمَتُّع را به مردم تعلیم دادند[2]؛ و حجِّ قِران[3] و اِفراد[4] مُختَصّ آنهایی است که داخل حرم هستند و به حدِّ 16 فرسخ نرسیده اند.[5]

منافقان، خود را افشا می کنند

در همین سفر بود که عُمَر به رسول خدا صلی الله علیه و آله اعتراض کرد که:«چطور می شود ما به عرفه برویم در حالیکه آبِ غسل جنابت از بدن ما می ریزد؟!»[6]. او در این حکم استبعاد و چون وچرا کرد. آنگاه حضرت فرمودند:«و أمّا أنتَ لَن تُؤمِن بهذا أبداً».[7] لذا بعداً هم احکام متعدّدی را منکر شد که از آن جمله:یکی متعة حج و دیگری متعۀ نساء (ازدواج موقت) است.[8]

جریان ابلاغ امامت و جانشینی امیرالمومنین علیه السلام

دیگر از کارهای مهمی که حضرت رسول صلی الله علیه و آله در این سفر انجام دادند ابلاغِ نصب علی بن ابیطالب  علیه السلام به خلافت و وصایت خودشان بود. اینطور که از آیۀ مبارکۀ:«یا أیّها الرّسول بَلّغ ما اُنزل إلیک من ربّک و إن لم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رِسالَتَه»[9]معلوم می شود، مکرّر این مطلب به رسول خدا صلی الله علیه و آله اعلام شده بود که وصایت و خلافت علی بن ابیطالب علیه السلام را نسبت به خود اعلام کن. چنانکه در خطبه رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز غدیر خم نیز چنین آمده که آن حضرت فرمودند: « ای مردم !... همانا جبرئیل سه مرتبه بر من نازل شده و از طرف خدا به من فرمان داده که علی بن ابیطالب علیه السلام را به عنوان وصی و جانشین خودت به مردم معرفی کن.»[10]

ابلاغِ دستورِ جانشینی امیر مؤمنان علیه السلام به وسیلۀ حضرت رسول صلی الله علیه و آله با اندکی تأخیر انجام شد، چون این امر مثل واجب مُوَسَّع بود که مانند نماز ظهر و عصر تا مغرب برای ادای ظُهرَین وقت است. لذا واجب مُوَسَّع بوده نه مُضَیَّق؛ و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم روی مصالح و عِلَلی که به نظر مبارکشان می رسید اعلام      نمی کردند.[11] تا اینکه بعد از برگشتن از مکّه به محلّی به نام «غدیرخم»که آنجا را «کُراعُ الغُمَیم» می گفتند رسیدند.[12] آن مکان ، مرکزی بود که از آنجا جمعیّت متفرق می شدند. یعنی یک راه به مدینه ، یک راه به عراق و یک راه به یمن گشوده می شد.

در این موقع جبرئیل نازل شد و گفت: ای رسول خدا!«بلّغ ما اُنزل إلیک مِن رَبِّک وَإن لَم تَفعَل فَما بَلَّغتَ رسالَتَه»؛ یعنی اگراین کار را نکنی اصلاً کاری برای رسالت نکرده ای و گویا این رسالت شما ابتر و بی نتیجه است. چه آنکه اگر جانشین و خلیفه ای معیّن نکنی و از دنیا بروی، این دین مُضمحِل و نابود می شود. به بیان دقیق تر و علمی تر خواه ناخواه هر چیزی یک علّت محدثه و پدیدآورنده دارد که در مورد شریعت و اسلام،علّت محدثةآن خودِ پیامبر است؛و همچنین یک علّتِ مُبقِیه و استمرار دهنده دارد که علّتِ مبقیۀ شریعتِ اسلام، همان خلافت و جانشینیِ بعد از پیامبر است که باید از طرف ذات حق تعالی تعیین و نصب شود. این منصب، منصبی است که از طرف خداوند جعل می شود«یا داود إنّا جَعلناک خلیفةً في الأرض».[13] آنگاه که معلوم شد دیگر وقت این واجب، به مرحلۀ ضیق رسیده است و فرصت رو به اتمام رسیده و باید انجام شود، رسول خدا اعلام کردند که مؤذّنان متعدّد، فریاد بر آرند که حُجّاج برگردند. برگشتند آن هم در بیابانی بسیار گرم که از شدّت گرما و آفتابِ سوزان، عدّه ای عبای خود را به پای خود پیچیدند و ایستاده یا نشسته به سخنان پیامبرصلی الله علیه و آله گوش دادند.

«معرفی علی بن ابیطالب علیه السلام به عنوان امیرالمومنین»

منبری از پالان شتر[14] و بر طبق بعضی روایات از سنگ های بیابان[15]برای رسول خدا صلی الله علیه و آله درست کردند. آنحضرت بالای منبر رفتند و آنچه را که از جانب خداوند اعلام شده بود که همان نصب خلافت و وصایت علی بن ابیطالب عیله السلام باشد به مردم ابلاغ کردند. پس از ابلاغ این قضیه، همه را امر فرمودند تا حضرت را به عنوان«السلام علیک یا امیرالمؤمنین» خطاب کنند. ازجملۀ حاضران عمر و ابوبکر بودند، حتّی زنان هم در    خیمه ای که نصب شده بود به کیفیّتی خاص این سلام و درود را به علی بن ابیطالب علیه السلام عرضه داشتند.[16]

موضع خلفا در واقعۀ غدیر

ابوبکر و عمر از نخستین کسانی بودند که آمدند و گفتند: «بخٍ بخٍ لک یا علي!أصبَحتَ مَولاي ومولی کلِّ مؤمنٍ و مؤمنةٍ»[17] اینها آمدند و با لفظ«امیرالمؤمنین»به آن حضرت خطاب کردند و سلام دادند. امّا متأسّفانه وقتی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از حَجَّةُ الوِداع برگشتند، در 28 صفرالمظفّر همان سال دار فانی را بدرود گفتند و به تمام معنا این مسائل به فراموشی سپرده شد؛ و کردند آنچه که کردند و تا الآن هم آثارش باقی است و تا ظهور حجّة بن الحسن (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) آثار زشت و پلید اعمالشان ماندگار است. به امید روزی که وجود مقدّس آن حضرت هویدا شود و به برکت آن بزرگوار این آثار از صفحۀ روزگار برداشته شود.

نام امیرالمومنین علیه السلام در خطبۀ غدیر

برای عظمت امیرالمؤمنین علیه السلام همین کافی است که حضرت رسول صلی الله علیه و آله در این خطبۀمفصّل که در آن هوای گرم 2 الی 3 ساعت طول کشید، بیش از 40مرتبه اسم امیرالمؤمنین را ذکرکردند و چندین بار ائمۀ اطهار علیهم السلام تا امام زمان (عجّل الله تعالی فرجه الشّریف) را به عنوان وصایت و خلافت یاد فرمودند و در چند جای خطبه، موالیان و شیعیان ایشان را دعا و اعداء ودشمنانشان را نفرین کردند:« الّلهُمّ والِ مَن والاه و عادِ مَن عاداه و انصُر مَن نَصَرَه وَ اخذُل مَن خَذَلَه»[18] دعا کردند بر تابعان و ناصران امیرالمؤمنین (سلام الله علیه) و نفرین کردند بر کسانی که این منصب بزرگ را از او غصب نمودند.